राजर्षी शाहू महाराज जयंती विशेष : सामाजिक समतेचे पुरस्कर्ते आणि आधुनिक भारताचे शिल्पकार

२६ जून हा दिवस महाराष्ट्रातील आणि भारतातील प्रत्येक समतेप्रेमी नागरिकासाठी अभिमानाचा आणि प्रेरणेचा दिवस आहे. कारण आजच्याच दिवशी, १८७४ साली राजर्षी शाहू महाराज यांचा जन्म झाला. त्यांचे कार्य केवळ राजकीय किंवा शैक्षणिक क्षेत्रापुरते मर्यादित नव्हते, तर ते एक व्यापक सामाजिक क्रांतीचे प्रतीक ठरले.

सामाजिक समतेसाठी झगडणारा राजा

शाहू महाराज हे आपल्या काळातील अत्यंत दूरदृष्टी ठेवणारे नेतृत्व होते. त्या काळात जातिभेद, अस्पृश्यता, आणि सामाजिक अन्याय ही गोष्टी सर्वत्र पसरलेल्या होत्या. पण शाहू महाराजांनी आपल्या राजसत्तेचा उपयोग ह्या असमतेच्या मुळावर घाव घालण्यासाठी केला. त्यांनी बहुजन समाजाला मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी शिक्षण, रोजगार, आणि प्रतिनिधित्व या तिन्ही पातळ्यांवर क्रांतिकारी निर्णय घेतले.

शिक्षणासाठी लोककल्याणाची दिशा

शाहू महाराजांचे सर्वात मोठे योगदान म्हणजे शिक्षणात समता. त्यांनी कोल्हापुरात अनेक शाळा, वसतिगृहे स्थापन केली. दलित व मागासवर्गीय मुलांना मोफत शिक्षण, शिष्यवृत्त्या, आणि हॉस्टेलची सोय करून त्यांनी त्या काळात एक नवा आदर्श उभा केला. त्यांनी मुलींच्या शिक्षणासाठीही विशेष प्रयत्न केले आणि स्त्रीशिक्षणाला प्रोत्साहन दिले. त्यांच्या मते, “शिक्षण हेच खऱ्या स्वातंत्र्याचं शस्त्र आहे”.

आरक्षणाचा पाया घालणारे पहिले शासक

शाहू महाराजांनी १९०२ मध्येच मागासवर्गीयांसाठी नोकऱ्यांमध्ये आरक्षण लागू केलं. हे आरक्षण केवळ तात्पुरते उपाय नव्हते, तर सामाजिक समतेच्या मूलगामी दृष्टिकोनातून घेतलेले निर्णय होते. त्यांनी अनेक ब्राह्मणेतर आणि दलित तरुणांना सरकारी सेवा आणि न्याय व्यवस्थेत स्थान दिलं. हा निर्णय त्या काळात अतिशय क्रांतिकारी मानला जातो.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि शाहू महाराज

शाहू महाराज आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे संबंध स्नेहाचे आणि सन्मानाचे होते. शाहू महाराजांनी आंबेडकरांच्या शिक्षणाला आर्थिक सहाय्य केले, आणि त्यांच्या विचारधारेला राजकीय व सामाजिक पाठींबा दिला. आंबेडकर यांनी शाहू महाराजांना “बहुजनांचे तारणहार” असे संबोधले होते.

स्त्रीमुक्तीसाठी योगदान

शाहू महाराजांनी स्त्रियांना शिक्षण, पुनर्विवाह आणि उत्तराधिकारी हक्कांसाठीही आवाज उठवला. त्यांनी विधवा विवाहाला प्रोत्साहन दिले आणि स्त्रियांच्या शिक्षणावर भर दिला. त्यांच्या काळात स्त्रियांना पहिल्यांदाच सामाजिक अधिकार मिळायला लागले, जे त्या आधी फक्त कल्पनेत होते.

शाहू महाराजांचा वारसा आजही जिवंत

आज आपण एका अशा समाजात राहतो जिथे सामाजिक विषमता अजूनही काही प्रमाणात अस्तित्वात आहे. जाती, लिंग, आर्थिक दर्जा यावर आधारित भेदभाव अजूनही पूर्णतः नाहीसा झालेला नाही. अशा परिस्थितीत शाहू महाराजांच्या विचारांची आणि कार्याची आठवण आपणांस दिशादर्शक ठरते. त्यांचा वारसा हा केवळ इतिहास नाही, तर सामाजिक परिवर्तनासाठीचा एक जिवंत मंत्र आहे.

राजर्षी शाहू महाराज हे केवळ कोल्हापूरच्या गादीवर बसलेले एक आदर्श राजे नव्हते, तर ते एका विशाल सामाजिक क्रांतीचे प्रवर्तक होते. त्यांनी सामाजिक समतेचा जो वसा दिला, तो आजच्या काळात अधिक महत्त्वाचा झाला आहे. त्यांच्या विचारांनीच भारतात खऱ्या अर्थाने लोकशाहीचा पाया रचला.

आज त्यांच्या जयंतीनिमित्त आपण त्यांना केवळ अभिवादन करणे पुरेसे नाही, तर त्यांच्या विचारांनुसार आचरण करणे हीच खरी आदरांजली ठरेल.

– राष्ट्रनामा

📞 बातम्या व जाहिरातीसाठी संपर्क: 8080104442
📲 Follow करा राष्ट्रनामा चॅनेल WhatsApp वर: चॅनेल लिंक
✉️ WhatsApp वर संपर्क: rashtranama.com वर मेसेज करा